دم خروس یا قسم حضرت عباس؟

دیروز سه شنبه بیست و هفتم دی ماه، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص شبهات مطرح شده در خصوص اینترنت ملی و مسدود شدن دسترسی به اینترنت جهانی توضیحاتی داد.

ایشان صراحتا اعلام کرد که شبکه ملی اطلاعات به هیچ وجه جایگزین اینترنت نمی‌شود. تقی‌پور ضمن نسبت دادن جاسوسی به موتورهای جستجوگر اینترنت دلیل مدعای خود را آمارهای اعلام شده از این سایتها در خصوص میزان مراجعه به سایتهای اینترنتی، جستجوی واژه‌ها یا عباراتی خاص توسط کاربران مناطق مختلف جهان دانست.

وی گفت: «…به عنوان مثال اعلام می‌کنند مردم ایران در هفته یا روز مشخصی از کدام کلمات یا واژه‌ها بیشتر استفاده کرده‌اند که این مفهومش آن است که آنها دائم در حال کنترل و رصد اطلاعات کاربران هستند هرچند این ظاهر قضیه است اما پشت پرده با سرقت اطلاعات مردم اقدامات جاسوسی و اهداف شومشان را دنبال می‌کنند.»

به نقل از همشهری آنلاین، تقی پور با اشاره به راه اندازی موتورهای جستجوی بومی به مهر گفت: «برای حفظ امنیت و مسدود کردن راه‌های درز اطلاعات مردم کشورمان چندین گروه غیردولتی روی موتورهای جستجوی داخلی در حال فعالیت هستند تا در قالب شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی شود و مردم با اطمینان خاطر بیشتری از آن استفاده کنند…. با راه اندازی موتورهای جستجوی بومی از بسیاری از آسیب‌ها و مسائل امنیتی که کوچکترین آن به سرقت رفتن و مخدوش شدن اطلاعات حریم شخصی و خانوادگی افراد است جلوگیری به عمل می‌آید.»

به نظر من، بر اظهارات آقای تقی‌پور سوالات و مواردی مترتب است:

1. ایشان ظاهرا از نحوه گردآوری اطلاعات و جزییات جستجوی کاربران و کاربردهای آن اطلاع درستی ندارند. گوگل، بزرگترین موتور جستجوی اینترنتی، سالهاست که سوابق جستجوی کاربران را نگهداری و تحلیل می‌کند. تحلیلی که روی آدرس آی‌پی مورد استفاده، عبارات جستجو و غیره صورت می‌پذیرد، در مواردی مانند افزایش دقت جستجو و کمک به هدایت کاربر به نتایج مرتبط‌تر، پی‌ریزی و تکامل جستجویی هوشمندانه‌تر و ایجاد توانایی درک حقیقی موضوع مورد نظر کاربر و البته در کنار اینها کمک به بازاریابی و تبلیغات گوگل کاربرد دارد.

البته نمی‌توان منکر این شد که در مواقع لزوم این اطلاعات قابلیت استفاده امنیتی نیز دارند. اما امنیتی دیدن این مقوله می‌تواند به عرصه‌های دیگر نیز تسری داده شود. امنیتی دیدن تمامی تراکنشهای بانکی کاربران با استفاده از کارتهای عضو شتاب یا کارتهای اعتباری بین‌المللی یک نمونه از این عرصه‌هاست. از نمونه‌های دیگر آن می‌توان به تراکنشهای اینترنتی، پرداخت قبوض و عملیات بانکی با استفاده از اینترنت، وجود دوربینهای راهنمایی و رانندگی، دوربینهای حراست در مترو و سایر اماکن اداری، تجاری، عمومی و خصوصی، ثبت سوابق خرید بلیط اتوبوس و هواپیما و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد. آیا تا کنون کسی از یک شرکت هواپیمایی به خاطر ثبت و ضبط سوابق مسافر شکایت کرده؟ آیا تاکنون کسی از بانک مرکزی با ادعای نقض حریم خصوصی افراد در هنگام انجام خرید با استفاده از دستگاه POS شکایت کرده؟ آیا کسی از راهنمایی و رانندگی با ادعای ضبط تصویر سرنشینان خودرو شکایت کرده؟ آیا اصولا چنین شکایتی بامعنی و معقول است؟ آیا کسی می‌تواند از مخابرات به دلیل علم به ریز مکالمات مشترکان شکایت کند؟

حضور در فضای سایبر نیز علاوه بر اینکه اسباب راحتی، تفریح، تحقیق و خیلی موارد مثبت و پسندیده دیگر را برای کاربر فراهم می‌کند، نتایج طبیعی‌ای هم در بر دارد. اولین نتیجه طبیعی و غیرقابل حذف حضور در اینترنت به جا گذاشتن ردپای دیجیتال است. وجود این ردپا، هرچند بعضا مشکلاتی برای کاربران فراهم می‌کند و در برخی موارد می‌تواند مورد سوء استفاده قرار گیرد، اما این بدان معنا نیست که در هیچ فعالیت اینترنتی نباید از ما ردی باقی بماند. این درست مانند آن است که انتظار داشته باشیم وقتی از منزل خارج می‌شویم، دیده نشویم. اینکار، شاید در شرایط خاصی معقول یا لازم باشد، و البته حق هر کسی است که حتی تردد روزانه خود را نیز مخفی کند. اما آیا شما حاضرید برای آمد و شد هر روز خود دست به مخفی‌کاری بزنید؟ آیا اصولا و عقلا چنین کاری لازم است؟

2. تاکنون هیچ شخص، نهاد یا سازمانی در هیچ کجای دنیا از گوگل یا سایتهای مشابه به دلیل log کردن آی‌پی یا عبارات مورد جستجو شکایت نکرده است. بنابراین، این موضوع اساسا از نظر کسی مشکل‌ساز نیست. یادم هست که موتور جستجوی cuil در بدو ظهور همین مسئله را به عنوان نقض حریم کاربران بزرگ کرد و قصد مقابله با آن را داشت. اما در همان زمان هم این گفته چندان مورد توجه قرار نگرفت و حتی مخالفانی هم داشت. ثبت شدن ترافیک و ردپای کاربر یک نتیجه طبیعی استفاده از فناوری نوین است. خدماتی که این کار به بشریت، اقتصاد، سیاست، فرهنگ و علم ارائه می‌دهد، بیش از مضرات آن است. مزایایی که در پیش‌بینی گرایش کاربران –مثلا به یک فیلم سینمایی یا یک کاندیدای خاص انتخابات- وجود دارد، یا در تشخیص سریعتر از قبل اپیدمی بیماریهای فصلی، ترسیم نمودارها و تهیه گزارشهای فوق العاده دقیق و ملموس از فعالیتهای اقتصادی و علمی (data visualization) وجود دارد، و آنچیزی که تحت عنوان داده عظیم (Big Data؛ رجوع شود به Poplular Science، نوابر 2011) به اینترنت روح بخشیده است، غیرقابل انکارتر از آن است که وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات کشورمان با ادبیاتی سخیف و جملاتی که شاید فقط شنونده عادی و آمی یک مصاحبه خبری را گمراه کند، زیر سوال ببرد.

3. معلوم نیست آقای وزیر چرا موتورهای جستجوی داخلی را (که هنوز وجود خارجی ندارند و خدا می‌داند چه زمان و چگونه آماده خواهند شد) امین اطلاعات و آنچه که وی «حریم خصوصی کاربر» نامیده است می‌داند! آیا مخابرات که در حال حاضر با ارسال کوکی روی رایانه کاربران اینترنت توفیق اجباری مشاهده صفحه زیبای peyvandha.ir را نصیب آنان می‌کند، می‌تواند حافظ اطلاعات شخصی و حریم کاربران ایرانی باشد؟ چرا موتورهای جستجوی بومی خود سارق اطلاعات کاربران ایرانی نباشند؟ چه پشتوانه‌ای برای عدم انجام آن وجود دارد؟ (در باب موتورهای جستجوی ایرانی، سری به سایت ریسمون بزنید) البته از تلاش مقدس نهادهای خدوم برای سرقت حساب کاربری و گذرواژه کاربران ایرانی جیمیل در ماههای گذشته بگذریم که تجلی کاملی از معنی امانتداریست.

آقای وزیر! ما در قرن بیست و یکم زندگی می‌کنیم. ما به خوبی و بیش از شما الزامات، مزایا، معایب، فرصتها و تهدیدهای زندگی در عصر خود را می‌دانیم. ما قیم نمی‌خواهیم!

 

مراقب میزان استفاده از اینترنت باشید

از بازیهای مجازی گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، از iPhone تا BlackBerry*، ما با فناوری آنلاین احاطه شده‌ایم و این فناوری ما را به اعتیاد خود در آورده است.

چه زمان می‌توان گفت علاقه وافر ما به فناوری اینترنت به محدوده زیان‌آور و اعتیاد نزدیک شده است؟ این سوالی است که ذهن قانونگذاران و کارشناسان بهداشت و سلامت را به خود مشغول کرده است.

به نظر برخی افراد، اینکه فناوری ممکن است اعتیادآور باشد اساسا اشتباه است. (مطلب کوتاه با عنوان «استفاده یا سوء استفاده؟» را بخوانید.) باید دید این طرز تفکر در عمل هم قابل قبول هست یا نه. در تابستان سال گذشته دادگاهی در هاوایی شکایت یک مرد 51 ساله آمریکایی علاقمند به بازیهای آنلاین از یک شرکت تولیدکننده بازیهای آنلاین را وارد دانست و دستور به ادامه روند دادرسی داد. موضوع شکایت این مرد از شرکت کره‌ای NC این بود که به وی در مورد میزان اعتیادآور بودن این بازی هشداد داده نشده بود. او بنابر ادعای خودش، از سال 2004 حدود 20 هزار ساعت وقت صرف بازی آنلاین Lineage II کرده است.

موضوع اعتیاد به اینترنت زمانی جدیتر گرفته شد که تعدادی از روانشناسان گروهی از طرفداران بازیهای آنلاین از کره جنوبی را که به دلیل اعتیاد به بازی StarCraft تحت درمان بودند را انتخاب نمودند و با استفاده از اسکنرهای ام آر آی میزان تغییر میزان فعالیت مغز آنها را بررسی نمودند. پری رنشاو (Perry Renshaw) از موسسه مغز دانشگاه یوتا در آمریکا و همکارانش دریافتند که زمانی که به داوطلبان بخشی از بازی نمایش داده می‌شود، فعالیت مغز در سه قسمت مجزای مغز افرادی که جزو گروه معتادان به بازی هستند، نسبت به گروه افراد عادی، به شدت افزایش پیدا می‌کند. بعد از یک دوره شش هفته‌ای درمان با داروی ضدافسردگی بوپروپیون (bupropion)، فعالیت مغزی افراد معتاد وقتی که قسمتهایی از بازی به آنها نمایش داده می‌شد، کمتر شد و در ادامه منجر به کاهش اشتیاق آنها به انجام بازی شد.

فقط بازیهای آنلاین نیستند که اجتناب از آنها در اینترنت دشوار است. یک روانشناس متخصص در زمینه مشکلات نوجوانان به نام ریچارد گراهام اولین کلینیک تخصصی درمان اختلالات روانی و رفتاری ناشی از تحصولات تکنولوژیک را راه اندازی کرده است. او چند گروه در معرض آسیب را شناسایی کرده است که می‌توان آنها را بر اساس جنسیت به دو گروه کلی تقسیم کرد. وی چنین توضیح می‌دهد: «یک گروه مردان جوان هستند که علاقه مفرطی به بازیهای آنلاین مانند World of Warcraft از خود نشان می‌دهند. زنان و دختران جوان هم معمولا جذب شبکه‌های اجتماعی و سیستمهای پیامرسان می‌شوند و نمی‌توانند در برابر این سرگرمیها خود را کنترل کنند.»

یک نظرسنجی که در بریتانیا انجام شد، شدت علاقه به رسانه‌های وابسته به صفحه نمایش (screen-based media) نشان می‌دهد. این نظرسنجی نشان می‌دهد که با انجام چند کار به صورت همزمان (multitasking) هر انگلیسی به طور متوسط هشت ساعت و چهل و هشت دقیقه وقت را با فشردن در هفت ساعت وقت روزانه صرف استفاده از رسانه‌های وابسته به صفحه نمایش می‌کند. این میزان در افراد 16 تا 24 ساله خیلی بیشتر است. آنها در طول روز، نه ساعت و نیم بازی و کار با رایانه و کنسولهای بازی را در زمان شش ساعت و نیم انجام می‌دهند.

گراهام می‌گوید: «ما در میانه یک انقلاب تکنولوژیک قرار داریم و دقیقا نمی‌دانیم این تحول چه تاثیراتی بر ما خواهد داشت. من با این نظر که فناوری یکسره بد است موافق نیستم- چرا که فواید غیرقابل انکاری برای ما دارد- اما باید فکری به حال دسترس پذیری آن کرد. فناوری در حال حاضر بیش از مواد مخدر در دسترس است.»

کلینیک گراهام یکی از کلینیکهای جدیدی است که برای کمک به افرادی تاسیس شده که استفاده از فناوری در حال تخریب روابط، تحصیلات یا سلامتی آنان است. برنامه کلینیک این است که این افراد قادر را سازیم تا تعادل را به زندگی خود بازگردانند. هدف اصلی این کلینیک که سال پیش در لندن افتتاح شد، نوجوانان است. البته همکار روانشناس گراهام، نرینا راملاکان (Nerina Ramlakhan) بیشتر روی مشکلات بزرگسالان تمرکز کرده است. خودش به شوخی می‌گوید کارش ترک دادن کارمندان و پشت میزنشینهایی است که به بازی با گوشی BlackBerry معتاد شده‌اند.

گراهام می‌گوید یکی از جذابیتهای بازیهای مجازی برای نوجوانان این است که راهی ساده‌تر برای خوب جلوه دادن خود و مورد توجه همسالان قرار گرفتن پیش پای آنها قرار می‌دهد. به نظر وی: «پیشرفت حاصله بعد از سه روز کامل بازی WoW (مخفف World of Warcraft) خیلی بیشتر از دو سال درس خواندن برای یک نوجوان نمود دارد.» برخی افراد زمانی که در دنیای واقعی و در زمینه‌هایی مانند ورزش یا امتحانات با شکست مواجه می‌شوند، به دنیای مجازی روی می‌آورند.»

از این بین، بعضی نمی‌توانند خود را از این دنیا جدا کنند و به مرور دچار افسردگی، تشویش، نگرانی و پریشانی می‌شوند. اما اگر بتوانند آن را کنار بگذارند، ظرف دو یا سه روز بهتر می‌شوند.

چین و کره جنوبی راه حل‌های سختگیرانه‌ای برای مداوای معتادان به بازیهای رایانه‌ای در پیش گرفته‌اند. به گفته گراهام، درمان آنها شامل ماهها تمرین و ورزشهای سخت فیزیکی مانند دوران خدمت سربازی است. این کار آنها را تبدیل به افرادی بی‌عاطفه و ایرادگیر می‌کند. البته در مورد بعضی افراد، اشتیاق به انجام بازی‌های رایانه‌ای آنچنان زیاد است که اتخاذ چنین سیاستهایی ناگزیر است.

راملاکان رشد استفاده از اولین رایانه‌های خانگی را از دهه 1980 مورد بررسی قرار داد. سپس به عصر تلفنهای همراه در دهه 90 رسید و تاثیر آنها را روی بانوان مراجعه کننده به کلینیک مورد بررسی قرار داد. او می‌گوید خواب اولین قربانی اعتیاد به فناوری در بزرگسالان است. به عقیده وی: «این افراد معمولا جایی بین آدرنالین تا کافیین سیر می‌کنند. استراحت نمی‌کنند و به دلیل اشتیاق به انجام بازی از خوردن وعده‌های غذایی صرفنظر می‌کنند. در نتیجه سطح انرژی بدن افت می‌کند و دچار کمخوابی می‌شوند. در ضمن، افزایش وزن نیز پیدا می‌کنند.»

این توضیحات به طرزی باورنکردنی یادآور نوشته‌های ژوزف وایزن باوم (Joseph Weizenbaum)، پیشگام هوش مصنوعی، هستند. او در سال 1976 از اینکه می‌دید چگونه برنامه نویسان رایانه با قهوه و نوشابه روز را به شب می‌رسانند و روی کاناپه می‌خوابند، ابراز شگفتی می‌کرد. اما در زمان ما، به نظر می‌رسد که با وجود توامان فناوریهایی که در همه جا به چشم می‌خورند و طبیعت مستعد انسان، باید انتظار قربانیان بیشتری را داشته باشیم.

استفاده یا سوء استفاده؟

 تقریبا از بدو ظهور فناوری اطلاعات، این بحث که آیا اعتیاد به آن ممکن است یا نه مطرح بوده است. یک تعریف از اعتیاد رفتاری، بروز متناوب اشتیاق مفرط به رفتار خاصی است که ممکن است آثار مشخصی روی سلامت فرد داشته باشد (در این باره، مصادیق زیادی از استفاده افراد از اینترنت وجود دارد.).

البته مفهوم اعتیاد رفتاری مورد پذیرش همگان نیست. مرجع روانشناسی (راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکان آمریکا در اختلالات روانی) عبارت «اختلال در کنترل علاقه» را برای این مشکل ترجیح می‌دهد و آنرا از اعتیاد فیزیکی مانند اعتیاد به الکل یا کوکایین جدا می‌کند.

این سوال که آیا اعتیاد به اینترنت باید در ویرایش بعدی فهرست اختلالات (DSM-5) گنجانده شود یا نه، در حال حاضر بحث داغ جامعه روانشناسان است. بعضی مانند روانشناس جرالد بلاک (Jerald Block) از پورتلند در آمریکا معتقدند که معتادان به اینترنت همان رفتاری را از خود نشان می‌دهند که سایر معتادان بروز می‌دهند؛ مانند استفاده مفرط، نشانه‌های زمان ترک و آثار منفی اجتماعی.

برخی مانند رونالد پایز (Ronald Pies)، از دانشکده پزشکی دانشگاه تافتس (Tufts) در بوستون، معتقدند که مطالعات دقیق به میزان لازم روی اعتیاد به اینترنت انجام نشده تا به ما نشان دهد نشانه‌های زمان ترک ریشه‌های روانی دارند. پیروان این نظریه معتقدند که آثار منفی اجتماعی که به استفاده بیش از حد از اینترنت نسبت داده می‌شوند، ممکن است علل ریشه‌ای دیگری مانند افسردگی، یا اختلال اشتیاق مفرط داشته باشند.

——————————————————

* در متن اصلی، به دلیل علاقه مفرط کاربران BlackBerry به استفاده از آن، به جای این عبارت از عبارت CrackBerry استفاده شده که پیشوند crack- تداعی کننده یک نوع ماده مخدر شیمیایی است. استفاده از این عبارت جهت اشاره به BlackBerry در ادبیات عامیانه رواج دارد.

*****

ماهنامه دانشمند، شماره 577، آبان 1390

منبع: نیوساینتیست، 11 سپتامبر 2010 ، اصل این مقاله با عنوان «Beware the Irresistable Internet» در هفته نامه نیوساینتیست به چاپ رسیده است.

مترجم: بابک باقرزادگان

 

اندر احوالات دلار، اینترنت و فیلترینگ

حدود یکماه از اختلالات عجیب و غریب اینترنت در ایران میگذره و مثل خیلی مواقع دیگه و خیلی موارد دیگه کسی پاسخگو نیست. کشور ما کشوریست که یک بار در یکی از میادین شلوغ پایتختش انسانی را با چاقو میکشند و همگان جان دادنش را با بی غیرتی تمام نظاره میکنند و یک بار به خاطر حجاب یک دختر یا یک مادر جوان هزار تا مامور و مفتی و محتسب پیدا میشه و رگ غیرت ملتی ورمیقلمبه و میزنه بیرون. یکی از چیزهای جالب مملکت ما همین تناقضهاست.

قاعدتا خیلی از کاربران اینترنت اطلاعات فنی در مورد اینترنت و جزییات کار اون ندارند و شاید متوجه کند شدنها و اختلالاتی که عمدی و مصنوعیه نشن. خیلی وقتها کاربران عادی گمان میکنن که کامپیوترشون مشکلی داره یا یه مشکل عادی رو اینترنت یا پهنای باند مورد استفاده‌شون به وجود اومده. غافل از اینکه تقریبا در بیشتر مواقع login کردن به یاهو و جیمیل با کندی روبروست. یعنی مشخصا کسی در وسط راه در حال capture کردن بسته‌های ارسالی و احتمالا تلاش برای سر در آوردن از محتوای اونهاست (به خصوص رمز عبور کاربران). حال مسئولین عزیز که به خاطر چیزهای بی‌اهمیت این همه خبرساز میشن و مسایل پیش پا افتاده رو تو بوق و کرنا میکنن و همه‌شون یک پا فیلسوف و متفکرن، پیداشون نیست که بیان و در مورد این اینترنت بیچاره توضیحی بدن.

اگه از ارتباط «اوضاع و احوال سیاسی، انرژی هسته‌ای، تحریمها » و «سرعت اینترنت در ایران» یه معادله رگرسیون بنویسیم، ارتباط و همبستگی عجیبی بین این دو مشاهده میشه. یعنی انگار هر وقت اخبار بدی به گوش میرسه، رییس فیلترینگ مخابرات هم عصبانی میشه و شیر فلکه اینترنت مملکت رو می بنده. حالا بسته به شرایط و میزان عصبانیت بعضی وقتها کم میبنده، بعضی وقتها زیاد؛ بعضی وقتها هم کلا میبندتش و ما مجبوریم سماغ بمکیم. مثل روزهای انتهایی بهار دل‌انگیز 88 که حتی ssh هم بسته شده بود و شرکتهای بزرگی مثل parsonline نمیتونستن به سرورهاشون تو کشورهای دیگه وصل شن.

اینبار اما، زمزمه‌های راه اندازی اینترنت ملی به گوش میرسه.؛ اینترنت حلال؛ اینترنت پاک؛ پاک از اونچیزی که عالیجناب ناپاک تشخیص میده. در این صورت، با راه اندازی اینترنت ملی و محاصره کاربران اینترنت در میان دیوار بلند مخابرات و وجود تنها یک راه تردد به اینترنت جهانی، فقط کافیه اون آقاهه که شیر فلکه دستشه خیلی عصبانی بشه و شیر اینترنت رو کاملا ببنده. اونوقت دیگه ایمیل یاهو و جیمیل و سایتهای خارجی رو باید تو خواب دید. در حالت خوشبینانه هر وقت تحریم جدیدی علیه ایران تصویب بشه یا گند جدیدی بالا بیاد، باید چند روزی با این سایتها خداحافظی کنیم. در حالت بدبینانه هم باید بگیم به امید دیدار یاهو، به امید دیدا جیمیل و … و باید دست به دامن سایتهایی مثل mail.haji.ir یا mail.seyed.ir بشیم (البته این آدرسها تراوشات ذهن نویسنده است. فعلا خیلی جدی نگیرید. اما اگه این دامینها رجیستر نشده، رجیسترشون کنید. ممکنه چند وقت دیگه بیان سراغتون و با قیمت گزافی اونها رو ازتون بخرن). این تو بمیری، دیگه از اون تو بمیریها نیست. اگه اینطور بشه، دیگه آب پاکی روی دست کاربران اینترنت ایران ریخته میشه و باید با موازین ضداخلاقی و غیرشرعی خداحافظی کنیم!

شاهکار جدید مسئول شیرفلکه مذکور، فیلتر کردن سایت mesghal.ir بود که خیلی جالب و مضحک به نظر میرسه. تنها جرم این سایت بخت برگشته که شاید پربیننده ترین سایت برای رصد قیمت ارزهای رایج و طلاست، ارائه آنلاین و لحظه به لحظه قیمت دلار، طلا و سایر ارزها تو این روزهای بحرانیست؛ روزهایی که به قول عالیجناب همه باید در برابر دشمن متحد باشیم. فکر میکنم نیازی به توضیح بیشتر در حماقتی که در پس تفکر عالیجنابان هست نباشه. تو خود بخوان حدیث مفصل از این مجمل….. از همه اینها دردناکتر برای من این بود که شنیدم یکی از دوستان نزدیک و همکلاسیهای سابقم در شرکت کنترل شیرفلکه پیش اون آقاهه کار میکنه. آخه شما بگید، این حقوقا حلاله؟